Zobowiązania warunkowe

W niniejszym artykule chcę przybliżyć Państwu temat zobowiązań warunkowych. Stanowią one bardzo szczególny rodzaj zobowiązań, ponieważ nie są ujmowane w bilansie ani w rachunkach zysków i strat, a ich powstanie uzależnione jest od zaistnienia konkretnych wydarzeń w przyszłości. W tekście wskazuję również na różnice między rezerwą a zobowiązaniami warunkowymi i piszę o tym jak ewidencjonować zobowiązania warunkowe.

Co to jest zobowiązanie warunkowe?

Zgodnie z definicją zawartą w art. 3 ust.1 pkt 28 ustawy o rachunkowości, zobowiązania warunkowe wynikają z przeszłych zdarzeń, które mogą spowodować powstanie obowiązku wypełnienia świadczeń, ale jest to uzależnione od zaistnienia określonych zdarzeń. Inaczej mówiąc, nie ma pewności, że zobowiązanie powstanie, ponieważ uzależnione jest to od przyszłych warunków.

Przykładami zobowiązań warunkowych są powszechnie stosowane instrumenty służące zabezpieczeniu wierzytelności, takie jak: wystawiony weksel, warunkowa umowa przewłaszczenia majątku na zabezpieczenie kredytu udzielonego przez bank, czy ustanowione zastawy i hipoteki. Do tej kategorii zalicza się również udzielone gwarancje i poręczenia, w tym poręczenie wekslowe. W niektórych przypadkach sporów sądowych również możemy mieć do czynienia z powstaniem zobowiązania warunkowego.

Rezerwa czy zobowiązanie warunkowe?

Jeżeli, zgodnie z osądem kierownika jednostki,  w wyniku toczącego się postępowania sądowego jest wysoce prawdopodobne, że jednostka będzie zmuszona do zapłaty określonych kwot, wówczas tworzy się rezerwę, to znaczy ujmuje się koszt w rachunku zysków i strat oraz odpowiednio zobowiązanie w bilansie. Zasadniczo rezerwy związane ze skutkami toczącego się postępowania sądowego tworzy się, gdy przeciwko jednostce wniesiono pozew, a prawdopodobieństwo wyroku niekorzystnego dla jednostki jest większe niż prawdopodobieństwo wyroku korzystnego. Jeśli jednak kierownik jednostki uznaje, że wygrana w sądzie jest wysoce prawdopodobna, wystarczy ująć pozabilansowo zobowiązanie warunkowe z tego tytułu. Podstawą oceny tego prawdopodobieństwa powinien być przebieg postępowania sądowego oraz opinie prawników.

Dla rozróżnienia dwóch możliwych sytuacji: takiej, w której należy ująć w bilansie i rachunku zysków, i strat rezerwę od tej, gdy mamy do czynienia z zobowiązaniem warunkowym, a więc pozabilansowym, należy uwzględnić, że rezerwa odzwierciedla skutki wypełnienia obecnych obowiązków i jest prawdopodobne, że spowoduje to wypływ korzyści ekonomicznych. Natomiast zobowiązanie warunkowe odzwierciedla skutek wypełnienia możliwych obowiązków, gdyż dopiero przyszłe zdarzenia potwierdzą, czy na jednostce gospodarczej ciąży obecny obowiązek, którego wypełnienie mogłoby prowadzić do wypływu środków zawierających w sobie korzyści ekonomiczne.

Zobowiązanie warunkowe może przekształcić się również w rezerwę lub zobowiązanie. Dzieje się tak na przykład wtedy, gdy weksel przedstawiany jest do zapłaty, czy w sytuacji, gdy beneficjent gwarancji zażąda od jej wystawcy wypłaty albo dochodzi do przewłaszczenia majątku w wyniku zaprzestania spłat kredytu bankowego. Przykłady te obrazują, iż kompletne wykazanie zobowiązań warunkowych jest bardzo istotne dla oddania rzetelnego obrazu sytuacji finansowej i majątkowej jednostki w sprawozdaniu finansowym, a więc mają wielkie znaczenie dla jego odbiorców.

Jak wykazuje się zobowiązania warunkowe?

Zobowiązania warunkowe ujmuje się w ewidencji pozabilansowej i opisuje w informacji dodatkowej. Jednostka powinna oceniać zobowiązania warunkowe nie rzadziej niż na dzień bilansowy.

Do każdego tego rodzaju zobowiązania warunkowego jednostka podaje krótki opis charakteru zobowiązania warunkowego oraz ujawnia:

• szacunkową kwotę jego skutków finansowych,
• przesłanki świadczące o istnieniu niepewności co do kwoty lub terminu wypływu środków oraz
• możliwości uzyskania zwrotów.

Jeżeli jakakolwiek z wymaganych informacji nie została ujawniona z uwagi na to, że ze względów praktycznych okazało się to niewykonalne, o fakcie tym należy poinformować również w informacji dodatkowej.

Podsumowując, ujawnia się łączną kwotę zobowiązań warunkowych, w tym udzielonych przez jednostkę gwarancji i poręczeń, także wekslowych, niewykazanych w bilansie, ze wskazaniem zobowiązań zabezpieczonych na majątku jednostki oraz charakteru i formy tych zabezpieczeń. Odrębnie należy wykazać informacje dotyczące zobowiązań warunkowych wobec jednostek powiązanych lub stowarzyszonych.

Ustalenie istnienia i swoistego rodzaju „inwentaryzacja” zobowiązań warunkowych wymaga analizy zawartych umów, a także, niejednokrotnie, konsultacji z pracownikami działu prawnego lub z zewnętrzną kancelarią prawną. Należy to do obowiązków kierownika jednostki, który ponosi odpowiedzialność za wykonanie przepisów ustawy o rachunkowości. Niestety w wielu sprawozdaniach finansowych informacji tych brakuje lub są one niekompletne.

Więcej na www.mazars.pl